دکتر سعید نفیسی

 

 سعید نفیسی (۱۸ خرداد ۱۲۷۴-۲۳ آبان ۱۳۴۵ خورشیدی)، دانش‌پژوه^[۲]، ادیب، تاریخ‌نگار، نویسنده، مترجم و شاعر ایرانی. او جز نسل اول استادان دانشکده تاریخ دانشگاه تهران بود^.

زندگی‌نامه

سعید نفیسی، فرزند میرزا علی‌اکبر ناظم‌الاطبا (معروف به "ناظم‌الاطبا کرمانی") و از احفاد حکیم نفیس بن عوض کرمانی (طبیب نامدار ایران در قرن نهم هجری) در ۱۸ خرداد ۱۲۷۴ خورشیدی در تهران به دنیا آمد. تحصیلات سه‌سالهٔ ابتدایی را در مدرسهٔ شرف، یکی از نخستین مدارس جدید که پدرش تأسیس کرده بود گذراند و تحصیلات متوسطه را در مدرسهٔ علمیه، تنها مدرسه‌ای که دورهٔ متوسطه داشت، در بهار ۱۲۸۸ در تهران به پایان رساند. پانزده ساله بود که برادر بزرگترش دکتر اکبر مؤدب نفیسی او را برای ادامهٔ تحصیل به اروپا برد. نفیسی تحصیلات خود را در شهر نوشاتل سویس و دانشگاه پاریس انجام داد و در سال ۱۲۹۷ به ایران بازگشت. ابتدا در دبیرستان‌های تهران به تدریس زبان فرانسه پرداخت و بعد در وزارت فواید عامه مشغول خدمت شد. در سال ۱۲۹۷ به گروه نویسندگان مجلهٔ دانشکده پیوست و در مدت یک سالهٔ فعالیت این مجله با ملک‌الشعرا بهار همکاری داشت.

در سال ۱۳۰۸ خورشیدی به خدمت وزارت فرهنگ درآمد و علاوه بر تدریس زبان فرانسه در دبیرستان‌ها، به کار آموزش در مدارس علوم سیاسی، دارالفنون، مدرسه عالی تجارت و مدرسه صنعتی پرداخت. در سال‌های بعد به تدریس در دانشکده‌های حقوق و ادبیات پرداخت و به عضویت فرهنگستان ایران درآمد.

وی از آغاز بنیانِ دانشگاه تهران در جایگاه استاد دانشکده‌ی حقوق و پس از آن، به استادی دانشکده‌ی ادبیات برگزیده شد. نفیسی از هموندان پیوسته‌ی فرهنگستان بود و چندی در دانشگاه‌های کابل و شهرهایی چون دهلی، کلکته، دانشگاه‌های قاهره و بیروت به آموزش پرداخت.

سعید نفیسی از بیماری آسم رنج می‌برد و سال‌های آخر عمر را در پاریس به‌سر می‌برد. زمانی که برای شرکت در نخستین کنگرهٔ ایران‌شناسان به تهران آمده‌بود در ۲۲ آبان ۱۳۴۵ در تهران درگذشت.

وی را در تهران در کنار قبر پدرش و در بقعه‌ای به نام سر قبر آقا (پایین‌تر از چهارراه مولوی) دفن نمودند.

ارزیابی آثار

تسلط نفیسی به تاریخ و ادبیات ایران، باعث شده بود تا آثار تازه و پژوهش گرانه‌ای پدید آورد و تعداد بسیاری از متن‌های منثور و منظوم فارسی را به شیوه‌ای علمی منتشر کند و از گمنامی بیرون آورد. کتابخانه شخصی و کم‌مانندی که به مرور زمان فراهم ساخته بود به او این امکان را می‌داد که به مهم ترین مآخذ تاریخی و ادبی دسترسی داشته باشد. او در رشته هایی مثل تاریخ ،تحقیق ،شعر و لغت نامه آثاری به جا گذاشت.

کتاب‌شناسی

تألیف‌های ادبی و تاریخی

• احوال و اشعار رودکی، ۳ جلد، ۱۳۰۹-۱۳۱۹
• تاریخ نظم و نثر ایران در زبان فارسی، ۲ جلد، ۱۳۳۴
• جستجو در احوال و اشعار فریدالدین عطار، ۱۳۲۰
• شاهکارهای نثر معاصر فارسی، ۲ جلد، ۱۳۳۰-۱۳۳۲
• بابک خرم دین (به اهتمام عبدالکریم جربزه دار) ۱۳۳۰
• روزگار ابن سینا، ۱۳۳۱
• زندگی، کار و اندیشهٔ پورسینا ۱۳۳۳
• تاریخ خاندان طاهری ۱۳۳۵
• تاریخ اجتماعی و سیاسی ایران در دورهٔ معاصر (دو جلد)، ۱۳۳۵-۱۳۴۴
• تاریخ اجتماعی ایران از انقراض ساسانیان تا انقراض امویان، ۱۳۴۲
• مسیحیت در ایران، ۱۳۴۳
• سرچشمهٔ تصوف، ۱۳۴۵

فهرست تصحیح‌ها

• آثار گمشدهٔ ابوالفضل بیهقی، ۱۳۱۵
• سیرالعباد الی‌المعاد، سنایی غزنوی، ۱۳۱۶
• سام‌نامه، خواجوی کرمانی، ۱۳۱۶
• تاریخ مسعودی (معروف به تاریخ بیهقی)، سه جلد، ۱۳۱۹-۱۳۳۲
• دستورالوزرا، خواندمیر، ۱۳۱۷
• دیوان قصاید و غزلیات عطار نیشابوری، ۱۳۱۹
• دیوان لامعی گرگانی، ۱۳۱۹
• زین‌الخبار گردیزی، ۱۳۳۳
• سخنان منظوم ابوسعید، ۱۳۳۴
• کلیات عراقی، ۱۳۳۵
• دیوان ازرقی هروی، ۱۳۳۶
• دیوان هلالی جغتایی، ۱۳۳۷
• دیوان قاسم انوار، ۱۳۳۷
• دیوان رشید وطواط، ۱۳۳۹
• دیوان عمعق بخارایی، ۱۳۳۹
• دیوان اوحدی مراغه‌ای، ۱۳۴۰

آثار داستانی

• فرنگیس
• ماه نخشب
• آتش‌های نهفته (۱۳۳۹ ش)
• نیمه راه بهشت (۱۳۳۲ش)
• ستارگان سیاه
• آخرین یادگار نادر (نمایشنامه)
• تاریخ اجتماعی ایران (۲ جلد)

ترجمه‌ها

• فرهنگ فرانسه به فارسی (۲ جلد)
• تاریخ عمومی قرون حاضر
• تاریخ ادبیات روس
• نمونه‌ای از آثار پوشکین
• ایلیاد
• ادیسه
• افسانه گریلف
• نایب چاپارخانه
• آرزوهای بر باد رفته